وبلاگ هــم انــدیشـی دینــی

بازدید کننده ی بزرگوار! جهت مطالعه ی بهتر و کامتر مطالب این وبلاگ می توانید به وب سایت :::هم اندیشی دینی::: مراجعه بفرمایید

  (خلاصه ی تفسیر المیزان)

*وَ یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأَتْلُوا عَلَیْکُمْ مِنْهُ ذِکْراً (83)

چون در جواب سائل، اسم او را ذکر نکرده است معلوم می­شود که سؤال کننده از معرفی شخص او نپرسیده بلکه از سرگذشت او پرسیده است.

ذِکْر: این کلمه یا مصدر به معنای مفعول است «به زودی سرگذشتی از ذوالقرنین مقداری مذکور را می­خوانم»؛ و یا مراد از ذکر قرآن است «به زودی از او یا از خداوند قرآنی ـ که همان آیات بعدی است ـ می­خوانم». و معنای دومی روشنتر است.

*إِنَّا مَکَّنَّا لَهُ فِی الْأَرْضِ وَ آتَیْناهُ مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ سَبَباً (84)

تمکین: به معنای قدرت دادن است. و تمکین در زمین یعنی قدرت تصرف در زمین، تصرفی مالکانه و دلخواه. 

سَبَباً: این کلمه به معنای وصله و وسیله است. پس معناى ایتاء سبب از هر چیز این مى‏شود که از هر چیزى که معمولا مردم به وسیله آن متوسل به مقاصد مهم زندگى خود مى‏شوند، از قبیل عقل و علم و دین و نیروى جسم و کثرت مال و لشگر و وسعت ملک و حسن تدبیر و غیر آن. جمله مورد بحث منتى است از خداى تعالى که بر ذو القرنین مى‏گذارد و با بلیغ‏ترین بیان امر او را بزرگ مى‏شمارد.

*فَأَتْبَعَ سَبَباً (85)

اتباع: لاحق شدن. یعنی ملحق به سببی شد. و به عبارتى دیگر وصله و وسیله‏اى تهیه کرد که با آن به طرف مغرب آفتاب سیر کند و کرد.

*حَتَّى إِذا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَغْرُبُ فی‏ عَیْنٍ حَمِئَةٍ وَ وَجَدَ عِنْدَها قَوْماً قُلْنا یا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَنْ تُعَذِّبَ وَ إِمَّا أَنْ تَتَّخِذَ فیهِمْ حُسْناً (86)

حتی: تقدیر چنین است: «فصار حتی إذا بلغ».

إِذا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ: منظور از مغرب آفتاب آخر معموره­ی آن روز از ناحیه­ی غرب است به دلیل اینکه فرمود: «نزد آن مردمی را یافت».

عَیْنٍ حَمِئَةٍ: منظور از آن چشمه­ای دارای گل سیاه یعنی لجن است و مقصود از عین دریاست. و مقصود از اینکه فرمود: «آفتاب را یافت که در دریایی لجن دار غروب می­کند» این است که به ساحل دریایی رسید که دیگر ماورای آن خشکی امید نمی­رفت.

*قالَ أَمَّا مَنْ ظَلَمَ فَسَوْفَ نُعَذِّبُهُ ثُمَّ یُرَدُّ إِلى‏ رَبِّهِ فَیُعَذِّبُهُ عَذاباً نُکْراً (87)

نکر: منکر و غیر آشنا. یعنی خداوند آنها را عذابی دهد که هیچ گمانش را نمی­کنند.

مفسرین ظلم در این آیه را به شرک معنا کرده­اند و تعذیب را عبارت از کشتن دانسته­­اند.

معنا: اما کسی که ظلم کند؛ یعنی به خدا شرک بورزد، و از شرکش توبه نکند به زودی او را می­کشیم. گویا این معنا را از مقابل قرار گرفتن ظلم با ایمان و عمل صالح در جمله­ی «من آمن و عمل صالحا» استفاده کرده­اند.

لیکن ظاهر از مقابله این است که ظلم شامل کسی هم که ایمان بیاورد ولی عمل صالح نداشته، باشد می­شود.

*وَ أَمَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُ جَزاءً الْحُسْنى‏ وَ سَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنا یُسْراً (88)

صالحاً... حسنی: این دو اوصافی هستند گه قائم مقام موصوف خود شده­اند.

جزاءً: حال یا تمیز و یا مفعول مطلق است.

تقدیر چنین است: اما کسی که ایمان آورد و عمل کند عملی صالح، برای اوست مثبوت حسنی در حالی که جزاء داده می­شود، و یا از حیث جزاء، و یا جزایش می­دهیم جزای حسنی.

یسر: به معنای میسور یعنی آسان است. و وصفی است که در جای موصوف نشسته است.

أمر: مراد از آن امر تکلیفی است.

معنا: به زودی به او از امر خود سخنی می­گوییم ـ تکلیفی می­کنیم ـ آسان.     

*ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً (89) حَتَّى إِذا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَطْلُعُ عَلى‏ قَوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِها سِتْراً (90)

معنا: در آنجا وسایلی برای سفر تهیه دید، و به سوی مشرق حرکت کرد تا به صحرائی از طرف مشرق رسید، و دید که آفتاب بر قومی طلوع می­کند که برای آنان وسیله­ی پوششی از آن قرار ندادیم.

ستر: منظور چیزی است که آدمی خود را از آفتاب حفظ می­کند. از قبیل ساختمان و لباس. یعنی روی خاک زندگی می­کردند و عریان بودند.

چرا لباس و بنا را به خدا نسبت داد؟ برای اینکه اشاره داشته باشد که آن مردم هنوز به این حد از تمدن نرسیده بودند که بفهمند خانه و لباسی هم لازم است. و هنوز علم ساختن آنها را بدست نیاورده بودند.

*کَذلِکَ وَ قَدْ أَحَطْنا بِما لَدَیْهِ خُبْراً (91)

کذلک: اشاره به وضعی است که در کلام ذکر کرد.

لدیه: ضمیر در آن به ذوالقرنین برمی­گردد.

قد احطنا بما لدیه خبرا: این جمله حالیه است.

ظاهراً منظور از احاطه­ی علمی خدا به آنچه نزد وی صورت می­گرفت کنایه باشد از اینکه آنچه که تصمیم می­گرفت و هر راهی را که می­رفت به هدایت و امر خدا بود، همچنانکه جمله­ی «قلنا یا ذالقرنین...» که مربوط به موقع حرکتش است اشاره بدان دارد.

آیه­ی شریفه «وَ قَدْ أَحَطْنا ...» در معناى کناییش نظیر آیه­ی «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنا وَ                        وَحْیِنا»[1] و آیه­ی «أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ»[2] و آیه­ی «وَ أَحاطَ بِما لَدَیْهِمْ»[3] مى‏باشد، یعنى هر چه مى‏کرد بدون اطلاع ما نبود.

در تفسیر روح المعانی آمد است: آیه مورد بحث در مقام تعظیم امر ذو القرنین است، مى‏خواهد بفرماید جز خدا کسى به دقائق و جزئیات کار او پى نمى‏برد. ولی وجهی که ما گفتیم وجیه­تر است.

*ثُمَّ أَتْبَعَ سَبَباً (92) حَتَّى إِذا بَلَغَ بَیْنَ السَّدَّیْنِ وَجَدَ مِنْ دُونِهِما قَوْماً لا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلاً (93)

سدّ: این کلمه به معنای کوه و هر چیززی باشد که راه را بند آورد و گویا مراد از «سدَّین» دو کوه باشد.

مِنْ دُونِهِما: مراد نقطه­ای نزدیک به آن دو کوه است.

لا یَکادُونَ یَفْقَهُونَ قَوْلاً: کنایه از سادگی و بساطت فهم آنها بوده است. برخی هم گفته­اند مراد عجیب و غریب بودن زبان آنها برای ذوالقرنین بوده که قول بعیدی است.